Od czasu tekstu o przekraczaniu granic strefy komfortu dostałam od Was wiele wiadomości, wiele próśb o rozwinięcie tematu. Dziś postanowiłam się z tym trudnym tematem zmierzyć. Bo strach przed byciem ocenionym to problem tak niejednoznaczny i wielowątkowy, że nie będę w stanie go wyczerpać jednym tekstem. Aby uporządkować chaos poznawczy, postanowiłam wyodrębnić i nazwać 3 najczęstsze mity na temat strachu przed byciem ocenionym.
Mit nr 1 Strach jest zawsze zły
Lęk to naturalne uczucie. Właściwe człowiekowi od czasów pierwotnych. Lęk pozwolił nam przetrwać i rozwinąć się jako gatunek. Dzięki odczuwaniu strachu instynktownie unikaliśmy niebezpieczeństwa. I w tym względzie strach nam służył. Był dobry. Współcześnie trochę się pozmieniało, ale nadal odczuwanie lęku nie zawsze jest czymś jednoznacznie złym. Bez lęku nie ma rozwoju. Poczucie strachu będzie tu naturalne, może oznaczać, że oto wpływamy na nowe, nieznane wody. Wprowadzamy zmiany, które same w sobie są często trochę „straszne”. Bo są nowe, nieznane i jeszcze nieoswojone. W tym względzie lęk oznacza właśnie przesuwanie granic osobistej strefy komfortu.
Dla mnie taką straszną rzeczą jest nadal występowanie przed obiektywem. Aparat oswajam stale, kamera mnie paraliżuje, ale gdy ostatnio dostałam propozycję wspólnego blogerskiego projektu uwzględniającego nagrania powiedziałam: ok, spróbujmy. Chcę się rozwijać i próbować nowych rzeczy. Pomimo lęku i chociaż w pamięci nadal mam swój atak paniki przed wylotem do Berlina na nagrania dla Zalando. Tę historię już opisywałam tutaj, a efekt finalny znajdziecie tutaj.
Mit nr 2 Wszyscy mnie oceniają
To będzie brutalne. Twoje poczucie bycia ocenianym może być wprost skorelowane z tym, jak często Ty oceniasz innych. Im więcej czasu poświęcasz innym, tym bardziej wydaje Ci się, że inni równie wiele czasu poświęcają Tobie. Oczywiście, nie oznacza to, że powinniście przestać oceniać. Bo nie da się nie oceniać zupełnie. Oceniamy się wzajemnie nieustannie. To normalne zachowanie poznawcze, które pozwala nam wyodrębnić to, co dla nas wartościowe od całej reszty, a opinia płynąca z zewnątrz również jest elementem koniecznym dla rozwoju. Jak zwykle, wszystko to kwestia właściwej skali.
Z drugiej strony, Twoje poczucie bycia ocenianym może być również powiązane z tym, jak bardzo Ty jesteś krytyczny wobec samego siebie. Przeczytaj proszę opowieści moich Gości (poniżej). Wielu z nich wykonując swoją profesję świadomie wystawia się na ocenę, a jednocześnie bywał mocno oceniający w stosunku do samego siebie. Jednak, czy przestali robić coś, co dla nich jest ważne? Nie. Bowiem każdy nosi w sobie wewnętrznego krytyka. Każdy. Nie tylko Ty. Ja również. Pytanie, czy będziesz w stanie się z tym głosem zaprzyjaźnić, czy też definitywnie uznasz go za wroga. Przez lata nauczyłam się rozmawiać ze swoim krytykiem. Wiem już, że gdy się on pojawia oznacza to tylko, że mi zależy. Nic więcej. A to zdecydowanie coś dobrego.
Mit nr 3 Strach to kwestia charakteru
Bo niektórzy są z natury bardziej odważni, a inni strachliwi. Bo taka już jestem, nieśmiała, co zrobić? Wrodzone cechy charakteru plus przekonania zebrane przez lata to ciężki bagaż. Ale moc takich przekonań można skutecznie osłabić poprzez pracę nad sobą. Charakter to nie jest żelazna ściana, której nie sposób ruszyć. Charakter możemy, a nawet powinniśmy kształtować przez całe życie. Dajmy sobie przyzwolenie na wrażliwość, ale nie pozwólmy, żeby przysłoniła nam wszystko inne, co w życiu ważne. Dystans do cudzych opinii można wypracować, praktyka czyni mistrza, choć nic nie będzie nam dane raz na zawsze. Kiedyś czułam obawy przed opublikowaniem każdego nowego tekstu. Czy będzie dobrze odebrany? Czy nie zostanie skrytykowany? Czy ja właściwie mam prawo coś napisać? Teraz takie myśli właściwie się nie pojawiają. Pojawiły się za to w kontekście książki. A jak recenzje nie będą dobre? Strefa komfortu ma to do siebie, że zawsze będzie coś poza nią. Coś, po co warto sięgnąć, a to wymagać będzie przełamania lęku i wystawienia się na ocenę z zewnątrz.
Jeszcze jedno. Wiele osób ma kłopot z byciem ocenianym, ponieważ boją się wziąć odpowiedzialność za swoje działania. A nie zawsze nam wychodzi. Zawsze jest ryzyko, że pomimo najlepszych intencji, nie uda się stanąć na wysokości zadania. Cóż, tak też bywa. Nie myli się, kto nic nie robi, a drogi zawsze są dwie. Albo nie będziesz robić nic w obawie przez negatywną opinią, albo zaczniesz działać licząc się z takim ryzykiem. Ty decydujesz.
Siła płynie z doświadczenia
Bardzo zależało mi, żeby pokazać Wam nie tylko moje doświadczenia. Do tekstu zaprosiłam kilka osób, które znam, lubię i wysoko cenię – Alinę Moskwę, Patrycję Kawęcką-Czerską, Konrada Kruczkowskiego i Ewę Czertak. Jestem szczęśliwa i dumna, że zechciały wzbogacić ten tekst swoimi przemyśleniami. Są to osoby, które wybrałam nieprzypadkowo. Każda z nich jest na innym etapie życiowego doświadczenia, wszystkie są rozpoznawalne w swoich branżach i wydają się zupełnie nie odczuwać strachu przed byciem ocenionym, ale żadnej z nich nie przyszło to bez wysiłku i każda z nich musiała zmagać się z zupełnie innym aspektem lęku.
Patrycja Kawęcka-Czerska (artystycznie Pati Cze) to niezwykle utalentowana wokalistka, autorka osobistych tekstów, ale też nauczyciel emisji głosu, dyrektor zarządzający i artystyczny International School of Music Muzofilia. Laureatka wielu ogólnopolskich i międzynarodowych konkursów piosenki. Finalistka programu TVP – The Voice of Poland. Zadebiutowała na scenie mając cztery lata i od tamtego czasu regularnie odsłania publiczności swoją twórczość i wrażliwość artystyczną.
„Ocenianie towarzyszy mi od zawsze, jak każdemu z nas. Nie da się tego uniknąć. Jesteśmy oceniani po wyglądzie, po sposobie mówienia itp. To oczywiste. Na studiach i w szkole próbujemy zdobyć pozytywną ocenę. Nauczyciele nas stopniują. W szkole chciałam być najlepsza nie tylko ze względu na umiejętności, ale również profity, jakie się z tym podświadomie wiążą. Sympatia nauczycieli, podziw. Trochę mi zajęło, aby się tego bagażu pozbyć.
Dzięki muzyce i sztuce, patrząc z perspektywy wykonawcy jak również nauczyciela nauczyłam się, że dużo zależy od gustu. Kiedyś chciałam wypaść jak najlepiej. Z biegiem czasu po udziale w wielu konkursach ogólnopolskich i międzynarodowych odpuściłam martwienie się o ocenę. Ponieważ teraz wiem, że ocena to rzecz bardzo względna. Składa się na to tak wiele czynników nieobiektywnych, że szkoda tracić czas, aby zabiegać o gusta wszystkich.
Wielokrotnie byłam członkiem jury. Werdykt wydawany jest na tą chwilę. Co oznacza, że może gdyby uczestnicy wystąpiliby w innej kolejności lub byli nieco inaczej nagłośnieni, zmieniłby się. W danym ustawieniu zwróciliśmy uwagę na kogoś, kto np. miał to coś. I nawet czasami nie śpiewał rewelacyjnie, ale złapał za serce i trzymał jeszcze jakiś czas po swoim wykonaniu. No właśnie, a więc aspekt doskonałości rzemieślniczej też czasem nie jest tak istotny. Uważam, że ocena zawsze niesie w sobie nutę niesprawiedliwości. W życiu osobistym, staram się nie oceniać i nie szufladkować, pomimo, że dawałoby to pewne poczucie bezpieczeństwa. Świat ponazywany jest światem bezpieczniejszym. Ten to złodziej, tamten pijak, tamten szlachetny, ta pani miła, tamta opryskliwa, na tą uważać, z tą warto się poznać. Aktualnie staram się zrozumieć i nie wydaję definitywnych opinii. W życiu stawiam na szczerość oraz życzliwość i otwartość do świata, bez oceny i krytyki. Szkoda na to czasu. Wolę kochać.”
Alina Moskwa to założycielka oraz autorka bloga Design Your Life, który istnieje od kwietnia 2012 roku i jest odzwierciedleniem wszystkich Jej pasji i zainteresowań. Z wykształcenia jest architektem wnętrz, a Jej praca jest wszędzie tam, gdzie ma ze sobą swój komputer. Jest swoją własną szefową – projektuje, pisze, fotografuje i wykonuje autorską biżuterię. Otwarcie mówi o swojej nieśmiałości.
„Jeszcze do niedawna nieśmiałość stanowiła dla mnie wyłącznie przeszkodę. Marzyłam, by tak jak inni wokoło, posiadać naturalną pewność siebie. By ta pewność pozwalała mi wypowiadać się w roli eksperta na tematy, które są moją mocną stroną, bez obawy o wystawienie się na ocenę. Raczej starałam się unikać poruszania na blogu czy YouTube pewnych kwestii, a także przyjmowania propozycji wystąpień publicznych.
Dzisiaj – mając znacznie większą świadomość siebie – jestem z moją nieśmiałością całkowicie pogodzona. Zaakceptowanie swojego strachu i oswojenie się z tym, że on zawsze będzie, jest konieczne. Zamiast ograniczać, teraz dodatkowo motywuje mnie on do pracy i mierzenia się z kolejnymi wyzwaniami, przerażającymi często już na wstępie. To właśnie strach przed „byciem ocenioną” motywuje mnie do rozwoju i ciągłego pogłębiania wiedzy. Zdając sobie sprawę ze swoich ograniczeń, wiem nad czym powinnam pracować, co rozwijać i… po prostu to robię. Regularnie wykonywana praca własna pozwala mi więc coraz łatwiej radzić sobie ze wszystkim, co zdaje się mnie przerastać. Nieoceniona jest również pomoc moich najbliższych, którzy motywują mnie do stawania się jak najlepszą wersję siebie. Gdy ja mówię Nie chcę iść, boję się, oni na to IDZIESZ, to fantastyczna okazja dla Ciebie, poradzisz sobie.
Podsumowując – jak poradzić sobie z lękiem przed byciem ocenioną? Po pierwsze: zaakceptować swój strach, pogodzić się z nim. Po drugie: pracować na tym, co sprawia nam trudność. Po trzecie: otaczać się ludźmi, którym zależy na nas i naszym rozwoju.”
Konrad Kruczkowski to autor bloga Halo Ziemia. Przez lata pracował jako dyrektor artystyczny kilku agencji reklamowych. Obecnie, zmęczony pośpiechem i terminami zawsze na wczoraj, zajmuje się wyłącznie publicystyką i mediami. Ponad wszystko i przede wszystkim jest mężem. I tatą. W maju 2016 roku do księgarni trafiła Jego pierwsza książka – „Halo Człowiek, rozmowy o tym, co ważne”. Tworzy treści o długim terminie ważności, w których niejednokrotnie odkrywa cząstkę siebie.
„Przy pracy nad reportażami nie muszę się odsłaniać. Tu jestem bezpieczny, bo schowany za swoimi bohaterami. Tu pojawia się inny lęk: czy dobrze wykonałem swoją pracę? Co myślą o mnie osoby, które opisuje – przecież nie zawsze robię to tak, jakby same chciały. Jak moją pracę oceniają inni, zwłaszcza bardziej doświadczeni autorzy. Ten ostatni punkt był kiedyś obsesyjny.
W krótkich formach albo w wywiadach czasami powiem coś, co może zostać źle odebrane przez innych. Dla przykładu w krótkim tekście „Dlaczego piszę?” napisałem taki odsłaniający akapit: „(…) pisałem z braku miłości, bo dorastałem w świecie, w którym na miłość należało zasłużyć. Chciałem zasłużyć pisaniem. Miłość warunkowa ma właściwości amfetaminy. Pozwala na nieludzki wysiłek i podobne wyniki, ale uzależnia i zabija”. Bałem się, że ktoś pomyśli, że to tania egzaltacja i zbyt prywatne.
W obu przypadkach radze sobie świadomością, że ocena innych więcej mówi o nich niż o mnie. O ich stanie emocjonalnym w danym momencie, zmęczeniu, dotychczasowych doświadczeniach, ogólnym stosunku do mnie, że to niemal zawsze jest subiektywne. Od jakiegoś czasu staram się przejmować opinią tych, do których mam zaufanie (np. w kwestiach warsztatowych) i to jest „twórcze przejmowanie się”, bo mogę coś poprawić. Z cała resztą rozmawiam. Nie ignoruję, jak ktoś mówi o mnie albo o mojej pracy źle ale albo pytam, albo polemizuję.”
Ewa Czertak to ekspert i praktyk personal branding dla przedsiębiorców, mentor, mówca motywacyjny. Prezes Akademii Marki z Klasą, wspólnik Business Unlimited Sp. J., Master Business Trener, level superior, od 2004 Certyfikowany coach ICC, praktyk storytellingu, prelegentka konferencji, autorka artykułów o marce, autorka bloga Master Personal Branding. W ogromnym uproszczeniu zawodowo zajmuje się kwestiami związanymi z wizerunkiem, czyli również ocenianiem i byciem ocenianym.
„Brak lęku przed byciem ocenianą to jak brak instynktu samozachowawczego. Ten lęk jest mi potrzebny, w pozytywny sposób pomaga mi się zmobilizować, to jest rodzaj adrenaliny, dreszczyk emocji, jak zostanę odebrana. Pozytywny stymulator, który każe mi się bardziej starać, angażować. W przypadku budowania marki osobistej, wystawiam się na celownik i zgadzam się na ocenę tego co i jak robię, daję prawo innym do oceny. Dzięki ocenie rozwijam się i doskonalę warsztat pracy. Ocena wzbudza niepokój. Zazwyczaj skojarzenia dla dorosłych są negatywne, ocena roczna, ocena szkolna, to jak wystawienie stopnia, czyli rodzaj wartościowania tego kim jesteśmy. W swojej pracy godzę się na wartościowanie, wiem, że to jest potrzebne do wyboru mojej firmy i oferty. Przedsiębiorca, potencjalny klient ocenia moją wartość, użyteczność w kontekście zaspokojenia potrzeb. Dla moich sympatyków i odbiorców marki, to kim jestem i co robię jest potrzebne i godne podziwu a dla innych jest i będzie niezrozumiałe. I ci pierwsi i ci drudzy mają prawo do wystawienia własnej oceny.
Jest jeszcze drugi rodzaj lęku, którego nie lubię a który bardziej znam od strony osób, które trenuję do wystąpień publicznych. Lęk, który paraliżuje, odcina dopływ krwi do mózgu. Byłam świadkiem wystąpienia, kiedy osoba przedstawiająca się była bliska omdlenia, więc znam ten lęk z bardzo destrukcyjnej strony. My nie rodzimy się z lękiem przed oceną, zazwyczaj dziecko w zdrowej, pozytywnej rodzinie jest otwarte, śmiałe i jest najlepszym negocjatorem. Późniejsza społeczna tresura wprowadza normy, które określają naszą normalność. Wszelkie odchylenia od normy traktujemy jako nienormalność, a kto z nas chce mieć łatkę „nienormalnej” osoby? Na szczęście dla nas normy się zmieniają. Dzisiaj po kilku latach budowania swojej marki, wiem że „nienormalność” to ekstrawagancja, na którą stać bohaterów. Wychodzenie poza schemat wymaga odwagi, przezwyciężania paraliżującego lęku przed byciem ocenianym. Tylko wtedy, gdy pozbywasz się lęku przed krytyką jesteś w stanie zrobić krok dalej, ośmielasz się chcieć więcej. Ja się ośmieliłam i oswajam ten lęk, żeby był po mojej stronie i na moich warunkach.”
Przełamywanie strachu przed byciem ocenionym nigdy nie jest łatwe. Będzie mi bardzo miło, jeśli zgodzicie się podzielić w komentarzach również swoimi doświadczeniami.
